Yeşil Gezegenin Kalbi: Yağmur Ormanları

Dünyamız ve gelecek nesillerimiz önemli bir renk olan yeşil, çevrenin vazgeçilmez bir tarafıdır. Yeşilin bu kadar dikkat çekici ve yaygın olması, bir dizi potansiyel ve ekolojik avantajı beraberinde getirmektedir. Hiç kuşkusuz bu avantajların başında fotosentez, biyolojik çeşitlilik sağlaması, besin kaynaklarına temel oluşturması, besin piramidinin temel basamaklarında yer alması vb. gibi nedenler sıralanabilir.

İnsan hayatının gizli kahramanlarından olan ve yeşilin kendisi olan bitkiler, en önemli yaşamsal faaliyetimiz solunumumuza destek olurlar. Peki bu destek nasıl sağlanır? Cevabımız Fotosentezdir. Fotosentez, bitkiler, algler, ve bazı bitkiler gibi fotosentetik organizmalar tarafından depolanan biyokimyasal işlemlerdir. Bu işlemleri, güneşten gelen ışık enerjisinin kimyasal enerjiye dönüştürüldükten sonra su ve karbondioksitin glikoz oluşturduğu temel bir enerji dönüşüm sürecidir. Peki yeşil ile en fazla nerede karşılaşıyorsunuz desem cevabınız ne olurdu? Ormanlar dediğinizi duyar gibiyim çocuklar. 😊 Kendine özgü kokusu, yüksek ağaçlarla ve  essiz tabiatıyla var olan Yağmur Ormanları bizlere macera, heyecan gibi pek çok duyguyu aşılar. Dünya’nın %6 sını kaplayan Yağmur Ormanları gezegendeki hayvan popülasyonunun yarısından fazlasını bünyesinde barındırmakta ve herhangi bir yerde göremeyeceğimiz özelleşmiş organizmalara ev sahipliği yapmaktadır.

Ülkemizde ve Dünyamızda 14 Ekim haftası Dünya Yağmur Ormanları haftası olarak kutlanmaktadır. Haydi gelin yaşayan en eski ekosistemlerden biri olan Yağmur Ormanları hakkında bilgilerimizi tazeleyelim.

Yağmur Ormanı Tanıyalım

Yağmur ormanı, yüksek yağış miktarları sebebiyle yıl boyunca düzenli ve yoğun yağış alan yerlerdir. Bu yağışlar, bitki örtüsünün büyüyüp genişlemesine ekosistemin canlılar için bol miktarda su temin etmesini sağlar. Bu yüzden de bu ormanlar ‘Yağmur’ Ormanları olarak adlandırılır. Bu bölgeler yılda 95 ve 178 inç aralığında değişen yağış miktarı almakla birlikte 30C(86 F) ile 35 C (95F) aralığında  yüksek sıcaklık ve nem oranlarına sahip bölgelerdir. Dolayısıyla ekvator iklimine sahip olup, sıcak ve nemli iklimi temsil etmektedirler. Ekvatoral iklimde, mevsimler arası sıcaklık dalgalanmaları minimaldir. Bu yüzden yapı sıcaklığı ve nem dengeli bir şekilde dağılım gösterir. Bu sabit iklim koşulları, bitki ve hayvan türlerinin adaptasyonlarının daha etkili bir şekilde gelişmesine imkan sağlar. Sahip olduğu ilkim, çevreyi etkileyerek atmosferdeki nemin yayılmasına katkıda bulunarak yerel, bölgesel hatta küresel ilkim sistemlerini de etkilerler. Su buharını atmosfere bırakarak yerel yağışları düzenler. Ayrıca atmosferdeki karbondioksiti emerek iklim değişikliği ile mücadele kritik rol oynar.

Yoğun bitki örtüsüne sahip bu ormanlar, geniş yapraklı ve yıl boyunca yeşil rengini koruyan gövde şekilleri düzensiz ağaçlara sahiptir. Lianalar ( tropik sarmaşıklar), epifitler(diğer bitkilerin üzerinde büyüyen bitkiler) bu ormanların tabanın tavanına yaşayan bitkilerden sadece birkaçıdır. Zincir halkası gibi birbirini tamamlayan özelliklerden biride biyolojik çeşitlilik sağlamasıdır. Bu ormanlar en büyük biyolojik çeşitliliğe sahip ekosistemlerden biridir. Dünya üzerindeki bitkilerin yaklaşık 2/3’üne sahiptirler. Binlerce bitki, hayvan ,böcek ve mikroorganizma türü burada barınmaktadır. Bu durumda endemik türlerin sayısının yüksek olmasına yol açar. Endemik tür, bulunduğu bölgenin ekolojik şartları yüzünden belirli bölgelerde yaşayan ve hayatını devam ettiren hayvan/bitki gruplarına verilen addır. Canlı çeşitliliği sağlayan endemik türler olan jaguarlar, papağanlar, anakondalar, orangutanlar, ova tapiri, sarı tarantula ,dev karınca yiyen, ova tapiri, goril vb. endemik hayvan türlerinden birkaçıdır. Bu kadar fazla canlı türüne sahip olan ekosistem, ormanların tabanında, ağaçlar altında büyük bir aktivite ve rekabet meydana getirir. Bitki ve hayvanlar arasındaki bu etkileşimlerde bu alanları zenginleştirerek çeşitliliğine destek verir. Bu yüzden yağmur ormanları, küresel çevre açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu yüzden korunmaları ve sürdürülebilir bir şekilde yönetilmeleri, ekolojik dengenin korunmasına katkıda bulunur.

Yağmur Ormanları yaygın olarak nerede bulunur?

Yağmur ormanları Antartika dışında her yer bulunabilir. Ancak yeşil yoğunluğu olarak en fazla Ekvator çevresinde karşılaştığımızı söyleyebiliriz. Ekvator çevresinde bulunan ve Dünya ‘da büyüklük olarak başta gelen yağmur ormanları ; Afrika, Güney Amerika, Güneydoğu Asya bölgesinde bulunanlardır. Avustralya’nın bazı kısımları da bu iklim türü için ideal bölgelerdir. Bu bölgelere göre daha soğuk yağmur ormanları Amrika’nın kuzeybatı bölgesinde ve Avrupa’nın kuzeyinde bulunabilir. Ancak hepimizin az da olsa kulağına gelen, en ünlü ve büyük yağmur ormanı Güney Amerika’daki Amozon Nehri ve Afrika’daki Kongo Nehri yakınında bulunmaktadır.

Yağmur Ormanları Türleri Nelerdir?

Yağmur ormanları genel özellikleri bakımından ılıman yağmur ormanları ve Tropikal yağmur ormanları olmak üzere ikiye ayrılır.

Tropikal Yağmur Ormanları, Yengeç ve Oğlak dönencesi (23,5° kuzey ve güney enlemleri ) arasında kalan ve Tropik  olarak adlandırılan bölge sınırları içinde yer alır. Güneydoğu Asya, Orta ve Güney Amerika, Batı Hindistan , Yani Gine Adası ve Afrika’nın bazı bölgelerindeki ormanlar bu sınırlar içerisindedir. Yıllık aldıkları yağış miktarı metrekare başına 1500 milimetreden fazladır. Deniz seviyesinden 3000 metre yüksekliğe kadar çıkabilmektedirler.

Ilıman Yağmur Ormanları ise tropik yağmur ormanlarından farklılık göstermektedirler. Bu farklılığın nedeni, iklimden kaynaklanmaktadır. Ekvatordan uzak, rüzgarla devamlı yağış alan kıyı kesimlerinde yer almaktadırlar. Bu bölgelere örnek olarak Güney Şili, Kuzey Amerika , Tanzanya, Yeni Zelenda, Güney Avustralya gibi yerler sıralanabilir. Tropik ormanlara göre daha az canlı çeşitliliği göstermekle birlikte bitki açısından daha çok ladin ve kızılağaç yetişir. Burada yetişen ağaçların bir kısmı Tropik ormanlarda yetişen açarlardan daha uzundur.

Yağmur Ormanlarının Katmanları

Yağmur ormanlarında yaşam çeşitlidir. Bu yüzden orman aldığı yağış miktarı ve güneş ışığına göre bölgelendirilmiştir. Bu bölgelere katman denmektedir. Her bir katman bölgesinde farklı hayvanlar ve bitkiler bulunmakta birlikte beslenme için aktif hareket eden canlılar katmanlar arası hareket edebilir. Acil Katman, Kanopi Katmanı, Alt Katman ve Orman Zemini olmak üzere sınıflandırılmışlardır.

Acil Katman: Buradaki  yükseklikleri 60 metreye, gölgeleri 150-200 metreyi ulaşan ağaçlar bulunmakla birlikte yapraklar ince ve minimal olma eğilimindedir. Ağırlıklı olarak uçabilen hayvanlara ev sahipliği yapmaktadır. Bu hayvanlara örnek olarak yırtıcı kuşlardan beyaz kuyruklu şahinleri, yarasa, kelebek ve planörleri verebiliriz.

Kanopi katmanı: Kanopi katmanı acil katmandan 5-10 metre aşağıda bulunan ve gölge katman olarak da bilinen kısımlardır. Yoğun bitki örtüsü ve dallar birbirine tutunarak çatı oluşturur. Çatıya benzettiğimiz bu oluşum altında kalan yerlerde sessiz, nemli, az rüzgar alan, güneş ışınlarının zayıf olduğu alanlar oluşturur. Meyve ve yiyecek bakımından zengin olduğu için bu katmanda daha faza hayvan bulunur. Çığlık atan kırmızı papağanları, omurga gagalı tukanları , maymunları görmekte birlikte gölgelik alanlarda binlerce çeşit böcek ve farklı türde kertenkelelerle karşılaşılabilir.

Alt Katman: Kanopi katmanından birkaç metre daha aşağıda olan daha nemli ve daha sessiz ortamlardır. Zemine yaklaştıkça güneş ışınlarının ulaşma oranı azaldığı için daha karanlıktır. Palmiye ağacı, filadendron gibi geniş yapraklı ağaçlar bulunur. Loş ışıktan ve avlanmak için gölgeye ihtiyaç duyan hayvanlar yaşamaktadır.

Orman Zemini: Ormanın taban katmanıdır. En karanlık katman olup, ışık yetersizliğinden dolayı bitkilerin büyümekte zorlanmaktadır. Orman zeminine düşen yapraklar hızla çürümektedirler. Mantar,termit, böcek, solucan, salyangoz gibi ayrıştırıcılar orman zemininde yaşayıp beslenmelerini düşen yapraklardan da karşılamaktadırlar. Çürüyen besinler organizmalar tarafından tekrardan organik maddeye dönüştürülerek döngünün tekrarlanmasına yardım ederler. Ayrıca burada yaban domuzu, yılan, timsah vb. gibi ortamlarda yaşayan endemik hayvanlarda bulunabilir.

Yağmur Ormanlarını Korumak İçin Neler Yapabiliriz?

 Yağmur ormanları ile birlikte tüm çevreyi  korumak, sürdürülebilir bir şekilde yönetim sağlamakla birlikte ekolojik denge için son derece önemlidir. Bu yüzden önce bir birey olarak bilinçlenmeli daha sonra bu bilinci yaymalıyız. Bu yüzden alınabilecek önlemleri şu şekilde sıralayabiliriz.

1. Ormanların korunması için ormanların tahribatını önlemek ve ormansızlaştırmayı durdurmak büyük öncelik taşımaktadır. Yasal düzenlemeler ve uygulamalar, illegal odun kesimi, ormansızlaştırmanın önlenmesine yönelik etkili bir şekilde uygulanmalıdır.
2. Sürdürülebilir ormancılık uygulamalarına geçilerek, odun kesimi, ağaç dikimi gibi faaliyetler dengeli bir şekilde uygulanmalıdır. Kesilen ağaçların yerine yenilerinin dikilmesine teşvik edilmelidir.
3. Yasa dışı avcılık durdurulmalıdır. Yasa dışı avcılık türlerin azalmasına sebebiyet vermektedir. Bu yüzden denetimler sıkılaştırılmadır. Maalesef günümüz dünyasında insanların tüketim arzusu hayvanların doğal ortamlarından koparılmasıyla sonuçlanabilmektedir.
4. Yerel Topluluklarla işbirliği yaparak birken iki, ikiyken koca bir çember yaratarak sürdürülebilir bir çevre korumasına destek sağlamalıyız.
5. Eğitim ve bilinçlenmeye daha fazla ağırlık vermeli, başta gençler olmak üzere toplumlara, yağmur ormanlarının önemini anlatarak bilinçlenme kampanyaları düzenlenmelidir.
6. Ekoturizm desteklenmelidir. Yağmur ormanlarını ziyaret eden turistler ekosistemin korunmasına katkıda bulunabilirler. Ekotrurizmi teşvik ederek yerel ekonomilere katkı sağlamak ve ormanları korumak mümkün olabilir.  

Sizlerinde aklına gelen öneriler varsa bizimle paylaşmayı unutmayın! STEAM on Metaverse Instagram sayfasından bize ulaşabilirsiniz.  

KAYNAKÇA :

1. National Geographic. https://education.nationalgeographic.org/resource/rain-forest/ linkinden 14.10.2023 tarihinde alınıştır.
2. Science19, Rainforest, https://tr.science19.com/plants-in-canopy-layer-of-rainforest-2777 linkinden 14.10.2023 tarihinde alınıştır.
3. Ormangen, Yağmur Ormanları Çeşitleri https://www.orman.gen.tr/yagmur-ormanlari.html linkinden 14.10.2023 tarihinde alınıştır.
4. Bilgiustam, yağmur ormanları ve özellikleri https://www.bilgiustam.com/yagmur-ormanlari-ve-ozellikleri/ linkinden 14.10.2023 tarihinde alınıştır.
5. Hayvan Fotoğrafları. https://www.pexels.com/tr-tr/ adresinden 14.10.2023 tarihinde alınıştır.